рд╕рди् 1857 рдХी рднाрд░рддीрдп рдорд╣ाрди рдХ्рд░ांрддि рдХिрд╕ी рдХाрд░рдг рд╡िрд╢ेрд╖ рдХा рдкрд░िрдгाрдо рдирд╣ीं рдеी। рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдЗрди рдХाрд░рдгों рдХी рдиीрд╡ рдЙрддрдиी рдЧрд╣рд░ी рдФрд░ рдкुрд░ाрдиी рд╣ै рдЬिрддрдиा рдкुрд░ाрдиा рднाрд░рдд рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд░ाрдЬ्рдп рдпрдеाрд░्рде рдоें рднाрд░рдд рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЖрдЧрдорди рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЗрди рдХाрд░рдгों рдХा рдЙрджрдп рд╣ोрдиा рдЖрд░рдо्рдн рд╣ो рдЧрдпा рдеा। рджीрд░्рдШрдХाрд▓ рд╕े рд╣ी рдШृрдгा рдФрд░ рдЕрд╢ाрди्рддि рдХी рдЕрдЧ्рдиि рднीрддрд░ рд╣ी рднीрддрд░ рд╕ुрд▓рдЧ рд░рд╣ी рдеी। рдХुрдЫ рддाрдд्рдХाрд▓िрдХ рдХाрд░рдгों рд╕े рдЙрд╕рдиे рд╕рди् 1857 рдИреж рдоें рдЙрдо्рд░ рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░ рд▓िрдпा।
рд╡рд╕्рддुрддः рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХी рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ, рдзाрд░्рдоिрдХ рдПрд╡ं рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдиीрддिрдпों рдХे рдХाрд░рдг рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдоें рддीрд╡्рд░ рдЕрд╕ंрддोрд╖ рд╡्рдпाрдк्рдд рдеा। рдЕрддः 1857 рдоें рд╡िрднिрди्рди рдХाрд░рдгों рд╕े рдк्рд░ेрд░िрдд рд╣ोрдХрд░ рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдп рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрд░ рджिрдпा। рдпрд╣ी рдШрдЯрдиा 1857 рдИреж рдХी рдХ्рд░ाрди्рддि рдХे рдиाрдо рд╕े рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै। 1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХे рдиिрдо्рдиांрдХिрдд рдХाрд░рдг рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे-
рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдХाрд░рдг (Political Causes)
1. рд▓ाрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी рдХी рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдпрд╡ाрджी рдиीрддि - рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдЬрдирд░рд▓ рд▓ाрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी рдиे рдЕрдкрдиे рд╢ाрд╕рди рдХाрд▓ рдоें рд╡िрдЬрдпों, рд╕рдорд░्рдкрдг, рд▓ैрдк्рд╕ рдХी рдиीрддि рддрдеा рдХुрдк्рд░рди्рдз рдЖрджि рдЕрдиेрдХ рдмрд╣ाрдиों рд╕े рдЕрдиेрдХ рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рджेрд╢ो рдХो рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЕंрдЧ рдмрдиा рд▓िрдпा। рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рднाрд░рддीрдп рдЬрдирддा рддрдеा рд╢ाрд╕рдХ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╢рдд्рд░ु рдмрди рдЧрдпे। рдЙрдирдХा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдкрд░ рд╕े рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдЙрда рдЧрдпा рдФрд░ рд╡े рдЙрдирд╕े рдмрджрд▓ा рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдпे рдЖрддुрд░ рд╣ो рдЙрдаे।
2. рднाрд░рддीрдп рдирд░ेрд╢ों рдХे рдк्рд░рддि рджुрд░्рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ - рдиिःрд╕рди्рджेрд╣ рдЗрд╕ рд╕рдордп рдоुрдЧрд▓ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдмрд╣ाрджुрд░рд╢ाрд╣ рдХी рд╕्рдеिрддि рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд░ूрдк рд╕े рд╢िрдеिрд▓ рд╣ो рдЪुрдХी рдеी рдкрд░рди्рддु рдлिрд░ рднी рднाрд░рддीрдп рдЬрдирддा рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рд╣ृрджрдпों рдоें рдЙрдирдХे рд▓िрдпे рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕рдо्рдоाрди рдеा। рдЬрдм рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдЙрдирдХे рдк्рд░рддि рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рд╕рдо्рдоाрди рдХा рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдХрд░рдиा рднी рдмрди्рдж рдХрд░ рджिрдпा рддो рднाрд░рддीрдпों рдоें рдЕрд╕ंрддोрд╖ рддрдеा рдХ्рд░ोрдз рдХी рднाрд╡рдиा рдХा рдЙрджрдп рд╣ोрдиा рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ी рдеा।
рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдиे рдЕрдиेрдХ рд╣िрди्рджू рд╢ाрд╕рдХो рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдиाрдиा рд╕ाрд╣рдм рддрдеा рдЭांрд╕ी рдХी рд░ाрдиी рд▓рдХ्рд╖्рдоीрдмाрдИ рдХे рдк्рд░рддि рдЬो рдЕрднрдж्рд░ рддрдеा рдЕрдкрдоाрдирдЬрдирдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХिрдпा рдЙрд╕рд╕े рд╕рдорд╕्рдд рд╣िрди्рджू рдЬрдирддा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рд╡िрд░ोрдзी рд╣ो рдЧрдИ। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд▓ैрдк्рд╕ рдХी рдиीрддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЬрдм рдЭाँрд╕ी рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЕंрдЧ рдмрдиा рд▓िрдпा рдЧрдпा, рддो рдЗрд╕рд╕े рди рдХेрд╡рд▓ рдЭांрд╕ी рдХी рд░ाрдиी рд▓рдХ्рд╖्рдоीрдмाрдИ рд╡рд░рди рдЭाँрд╕ी рдХी рдЬрдирддा рдЖрдЧ рдмрдмूрд▓ा рд╣ो рдЙрдаी рдФрд░ рдЙрд╕рдиे рдЗрд╕ рдЕрди्рдпाрдп рдХा рджृрдврддाрдкूрд░्рд╡рдХ рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиे рдХा рдиिрд╢्рдЪрдп рдХिрдпा।
3. рдЕрд╡рдз рдХा рд╡िрд▓ीрдиीрдХрд░рдг - рдЕрд╡рдз рдХा рд░ाрдЬ्рдп рдЖрд░рдо्рдн рд╕े рд╣ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдк्рд░рддि рд╡рдлाрджाрд░ рдмрдиा рд░рд╣ा рдФрд░ рд╣рд░ рдХрдаिрдиाрдИ рдоें рд╡рд╣ाँ рдХे рд╢ाрд╕рдХ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рддे рд░рд╣े। рдЬрдм 1856 рдИреж рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдХुрд╢ाрд╕рди рдХा рдЭूрдаा рдЖрд░ोрдк рд▓рдЧाрдХрд░ рдЗрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХो рднी рдЕрдкрдиे рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдоिрд▓ा рд▓िрдпा рддो рдЕрд╡рдз рдХी рдЬрдирддा рднрдб़рдХ рдЙрдаी рддрдеा рдЙрд╕рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╢ाрд╕рди рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд╖рдбрдпрди्рдд्рд░ рд░рдЪрдиे рдЖрд░рдо्рдн рдХрд░ рджिрдпे।
рдЖрд░्рдеिрдХ рдХाрд░рдг (Economic Causes)
1. рднाрд░рддीрдп рд╕ाрдзрдиों рдХा рд╢ोрд╖рдг - рднाрд░рдд рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЖрдЧрдорди рдХे рдЙрдкрд░ाрди्рдд рднाрд░рддीрдпो рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рджिрди рдк्рд░рддिрджिрди рджрдпрдиीрдп рд╣ोрддी рдЬा рд░рд╣ी рдеी рдФрд░ рдЙрдирдХे рджुрдЦों рдХी рд╕ीрдоा рди рдеी। рдзीрд░े-рдзीрд░े рджेрд╢ рдХा рдзрди рджेрд╢ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЬाрдиे рд▓рдЧा рдФрд░ рд╢ीрдШ्рд░ рд╣ी рднाрд░рдд рдЬैрд╕ा рд╕рдоृрдж्рдз рддрдеा рд╕рдо्рдкрди्рди рджेрд╢ рдиिрд░्рдзрди рджेрд╢ рдмрди рдЧрдпा।
2. рдХрд░ рдоुрдХ्рдд рднूрдоि рдкрд░ рдХрд░ рд▓рдЧाрдиा - рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬो рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рдХाрд░्рдпрд╡ाрд╣िрдпों рд╕े рди рдХेрд╡рд▓ рдХिрд╕ाрди рддрдеा рд╢्рд░рдоिрдХ рд╡рд░्рдЧ рд╣ी рдкीрдб़िрдд рдеे рд╡рд░рди рдордз्рдпрдо рд╡рд░्рдЧ рднी рдЙрдирдХे рдХाрд░рдг рджुःрдЦी рд╣ो рд░рд╣ा рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд░ рдоुрдХ्рдд рднूрдоि рдкрд░ рдмрд▓ाрдд् рд╣ी рдХрд░ рд▓рдЧा рджिрдпा। рдЬो рд╡्рдпрдХ्рддि рдХрд░ рджेрдиे рдоें рдЕрд╕рдорд░्рде рдеे рдЙрдирдХो рднूрдоि рдХा рдЕрдкрд╣рд░рдг рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬो рдХी рдЗрд╕ рдиीрддि рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЕрдиेрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдиिрд░्рдзрди рд╣ो рдЧрдпे рдФрд░ рдЕрд╡рд╕рд░ рдЖрдиे рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡िрдж्рд░ोрд╣िрдпों рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдХिрдпा।
3. рдЙрдЪ्рдЪрд╡рд░्рдЧीрдп рднूрдоिрдкрддिрдпों рдХा рд╡िрдиाрд╢ - рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡िрдЬрдп рдХे рдЙрдкрд░ाрди्рдд рдЬрдм рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬो рдиे рдЙрд╕ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдирд╡ीрди рднूрдоि рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд▓ाрдЧू рдХी, рддो рдЗрд╕рд╕े рдЕрдиेрдХ рдЬрдоींрджाрд░ों рддрдеा рддाрд▓्рд▓ुрдХेрджाрд░ों рдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХो рд╣ी рд╕ंрдХрдЯ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЧрдпा। рдЙрдирд╕े рдЙрдирдХी рдЬाрдЧीрд░ рдЫीрди рд▓ी рдЧрдИ рддрдеा рдЙрди्рд╣ें рдиिрд░्рдзрди рдмрдиा рджिрдпा рдЧрдпा।
4. рдЕрдиेрдХ рднाрд░рддीрдпों рдХा рдиौрдХрд░िрдпों рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рд╣ोрдиा - рдЕрдиेрдХ рджेрд╢ी рд░िрдпाрд╕рддों рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЕंрдЧ рдмрдиाрдиे рдХा рдПрдХ рдЕрди्рдп рдкрд░िрдгाрдо рдпрд╣ рд╣ुрдЖ рдХि рдЗрди рд░िрдпाрд╕рддों рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЕрдиेрдХ рд╕ैрдиिрдХ рддрдеा рдЕрд╕ैрдиिрдХ рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддाрдУं рддрдеा рдЕрдиेрдХ рдЕрд╡рдХाрд╢ рдк्рд░ाрдк्рдд рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХी рдЫुрдЯ्рдЯी рдХрд░ рджी рдЧрдИ। рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдЕрдиेрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдиौрдХрд░ी рдЪрд▓े рдЬाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рднूрдЦे рдорд░рдиे рд▓рдЧे। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╕рдорд╕्рдд рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдмрдиाрдиे рдоें рдмрдб़ा рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा рддрдеा рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдЖрд░рдо्рдн рд╣ोрддे рд╣ी рд╡े рд╡िрдж्рд░ोрд╣िрдпों рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ो рдЧрдпे।
5. рд╢िрдХ्рд╖िрдд рднाрд░рддीрдпों рдХो рдЙрдЪ्рдЪ рдкрдж рдк्рд░рджाрди рди рдХрд░рдиा - рд╢िрдХ्рд╖िрдд рднाрд░рддीрдпों рдХो рдЕрдЪ्рдЫे рд╡ेрддрди рд╡ाрд▓े рддрдеा рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рдкрджों рдкрд░ рдиिрдпुрдХ्рдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рдеा рдХि рд╡े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬो рд╕े рд░ुрд╖्рдЯ рдеे। рдиाрдЧрд░िрдХ рд╕ेрд╡ाрдУं рдоें рднाрд░рддीрдпों рдХो рдоिрд▓рдиे рд╡ाрд▓ा рдмрдб़े рд╕े рдмрдб़ा рдкрдж рд╕рджрд░ рдЕрдерд╡ा рдЕрдоीрд░ рдХा рд╣ोрддा рдеा, рдЬिрд╕рдХा рдЕрдзिрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡ेрддрди 500/- рд░ुреж рдк्рд░рддिрдоाрд╕ рд╣ोрддा рдеा, рдЬिрд╕े 70 рд░ुреж рдк्рд░рддिрдоाрд╕ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдирд╣ीं рдоिрд▓рддे рдеे। рдЗрди рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рд╢िрдХ्рд╖िрдд рднाрд░рддीрдпों рдХा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рд╕े рд░ुрд╖्рдЯ рд╣ोрдиा рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ो рдеा।
рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рддрдеा рдзाрд░्рдоिрдХ рдХाрд░рдг
(Social & Religious Causes)
1. рднाрд░рддीрдпों рдХे рд╕ाрде рджुрд░्рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ - рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рднाрд░рддीрдпों рдХो рд╣рдм्рд╢ी рддрдеा рд╕ुрдЕрд░ рдХрд╣рддे рдеे рдФрд░ рд╣рд░ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдЕрдкрдоाрдиिрдд рдХрд░рддे рдеे। рдХिрд╕ी рднी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдХे рдХिрд╕ी рднी рдоाрд░्рдЧ рд╕े рдиिрдХрд▓ рдЬाрдиे рдкрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднाрд░рддीрдп рдХो рдЦрдб़े рд╣ोрдХрд░ рд╕ाрд╣िрдм рдХो рд╕рд▓ाрдо рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рдеा। рдиिःрд╕рди्рджेрд╣ рднाрд░рддीрдпों рдХो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдЕрд╕рд╣рдиीрдп рдеा।
2. рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдХे рд▓िрдпे рдиिрдо्рди рд╕्рддрд░ рдХे рдЙрдкाрдп - рдЕрдкрдиे рдзрд░्рдо рдк्рд░рдЪाрд░ рдХे рд▓िрдпे рдИрд╕ाрдИ рдкाрджрд░िрдпों рдиे рдЬिрди рдЙрдкाрдпो рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓िрдпा рдпрд╣ рднाрд░рддीрдпों рдХो рдЕрд╕рд╣рдиीрдп рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднाрд░рддीрдп рджेрд╡ी рджेрд╡рддाрдУं, рдкीрд░-рдкैрдЧрдо्рдмрд░ी рдХा рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рд░ूрдк рд╕े рдиिрд░ाрджрд░ рдХрд░рдиा рдЖрд░рдо्рдн рдХрд░ рджिрдпा। рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдк्рд░рд▓ोрднрди рднी рджिрдпे рдЧрдпे рддрдеा рдоूрд╕, рдкрджोрдиाрд░ рддрдеा рдкाрд░िрддोрд╖िрдХों рдХा рдЖрд╢्рд░рдп рд▓ेрдХрд░ рднी рдЕрдиेрдХ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рдИрд╕ाрдИ рдмрдиाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा
3. рд░ेрд▓рд╡े рддрдеा рдЯेрд▓ीрдЧ्рд░ाрдл рдХा рдк्рд░рдЪрд▓рди - рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╕рди्рджेрд╣рдкूрд░्рдг рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдоें рд▓ोрдЧा рдиे рд░ेрд▓ рддрдеा рдЯेрд▓ीрдЧ्рд░ाрдл рдХे рдк्рд░рдЪрд▓рди рдХा рдЕрд░्рде рднी рдЙрд▓्рдЯा рд╣ी рд╕рдордЭा рддрдеा рдЙрд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдХा рд╕ाрдзрди рдоाрдд्рд░ рд╣ी рд╕рдордЭा। рд▓ोрдЧों рдиे рдпрд╣ рдЕрдлрд╡ाрд╣ рдлैрд▓ाрдИ рдХि рдЬो рд▓ोрдЧ рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдЧ्рд░рд╣рдг рдирд╣ीं рдХрд░ेंрдЧे рдЙрди्рд╣ें рдпा рддो рддाрд░ рдХे рдЦрдо्рднों рд╕े рд▓рдЯрдХा рджिрдпा рдЬाрдпेрдЧा рдЕрдерд╡ा рд░ेрд▓ рдХे рдЗрди्рдЬрди рдХे рдЖрдЧे рдбाрд▓ рджिрдпा рдЬाрдпेрдЧा।
4. рдм्рд░ाрд╣्рдордгों рддрдеा рдоुрд▓्рд▓ाрдУं рдХा рд╡िрд░ोрдз - рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рддрдеा рдЕрдиेрдХ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕्рдХूрд▓ों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдм्рд░ाрд╣्рдордгों рддрдеा рдоुрд▓्рд▓ाрдУं рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдк्рд░ाрдп: рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рдЗрд╕ рдЕрд╡рдирддि рдХे рд▓िрдпे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рджोрд╖ी рдард╣рд░ाрдпा рддрдеा рдЙрдирд╕े рдк्рд░рддिрд╢ोрдз рд▓ेрдиे рдХी рднाрд╡рдиा рд╕े рдЕрдкрдиी-рдЕрдкрдиी рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рддрдеा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рднрдб़рдХाрдиे рд▓рдЧे।
5. рд▓ाрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी рдХे рдХाрд░्рдп - рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рд▓ाрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдзाрд░्рдоिрдХ рддрдеा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХिрдпे рдЧрдпे рдХाрд░्рдпों рдиे рдЕрдЧ्рдиि рдоें рдШी рдХा рдХाрд░्рдп рдХिрдпा। рд▓ाрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдкुрдд्рд░ рдЧोрдж рд▓ेрдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рди рджेрдиा рд▓ोрдЧों рдХो рдЕрдд्рдпрди्рдд рдмुрд░ा рд▓рдЧा। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╣िрди्рджू рдХे рд▓िрдпे рдкुрдд्рд░ рдХा рд╣ोрдиा, рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╣ो рдЕрдерд╡ा рдЧोрдж рд▓िрдпा, рдЕрддि рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдХे рдмिрдиा рдЙрд╕рдХो рдоुрдХ्рддि рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд▓ाрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी рдХी рдЗрд╕ рдЖрдЬ्рдЮा рдиे рдХि рдзрд░्рдо рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХрд░рдиे рдкрд░ рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдкैрддृрдХ рд╕рдо्рдкрдд्рддि рдкрд░ рдЕрдзिрдХाрд░ рдмрдиा рд░рд╣ेрдЧा, рднाрд░рддीрдпों рдХे рд╣ृрджрдп рдоें рджृрдв़ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдмैрдаा рджिрдпा рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЙрди्рд╣ें рдИрд╕ाрдИ рдмрдиाрдХрд░ рд╣ी рдЫोрдб़ेंрдЧे।
рд╕ैрдиिрдХ рдХाрд░рдг
(Military Causes)
1. рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдоें рдЕрд╕ंрддोрд╖ - рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХ рднी рдЕрдиेрдХ рдХाрд░рдгों рд╕े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╕рд░рдХाрд░ рд╕े рд░ुрд╖्рдЯ рдеे। рдЙрди्рд╣ें рдЗрддрдиा рдХрдо рд╡ेрддрди рджिрдпा рдЬाрддा рдеा рдХि рдЙрдирдХा рдиिрд░्рд╡ाрд╣ рднी рдмрдб़ी рдХрдаिрдирддा рд╕े рд╣ोрддा рдеा। рдПрдХ рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХ рдХो рдХेрд╡рд▓ 9 рд░ुреж рдоाрд╕िрдХ рд╡ेрддрди рдоिрд▓рддा рдеा рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдПрдХ рд╕ाрдзाрд░рдг рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╕ैрдиिрдХ рдХो рдПрдХ рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдЕрдерд╡ा рд╕ूрдмेрджाрд░ рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╡ेрддрди рдоिрд▓рддा рдеा।
2. рдк्рд░рдердо рдЕрдлрдЧाрди рдпुрдж्рдз рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдЧौрд░рд╡ рдХो рдЖрдШाрдд - рд▓ाрд░्рдб рдЖрдХрд▓ैंрдб рдХे рдХाрд▓ рдоें рд▓рдб़े рдЧрдпे рдк्рд░рдердо рдЕрдлрдЧाрди рдпुрдж्рдз рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рдкрд░ाрдЬिрдд рд╣ोрдиा рдкрдб़ा, рдЙрд╕рдиे рдЙрдирдХे рдЕрдЬेрдп рд╣ोрдиे рдЬाрджू рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा। рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХो рдкрд░ рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдХा рдЧрд╣рд░ा рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़ा। рдЙрди्рд╣ें рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рдоिрд▓ी рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рднी рдкрд░ाрдЬिрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдЙрдирдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╣рдеिрдпाрд░ рдЙрдаाрдиे рдХा рдЙрдд्рд╕ाрд╣ рдкैрджा рд╣ो рдЧрдпा।
3. рд╕ेрдиा рдоें рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдирд╣ीрдирддा - рдЕрд╕ैрдиिрдХ рдХाрд░्рдпाрд▓рдпों рдоें рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдХुрд╢рд▓рддा рд▓ाрдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдЕрдиेрдХ рдпोрдЧ्рдп рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╕ैрдиिрдХ рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХो рд╕ैрдиिрдХ рд╕ेрд╡ाрдУं рд╕े рдмрджрд▓рдХрд░ рдЕрд╕ैрдиिрдХ рдХाрд░्рдпाрд▓рдпों рдоें рднेрдЬ рджिрдпा рдЧрдпा। рдЕрдм рд╕ेрдиा рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд╕рдо्рднाрд▓рдиे рдХे рд▓िрдпे рдХेрд╡рд▓ рд╡ृрдж्рдз рдЕрдзिрдХाрд░ी рд╣ी рд░рд╣ рдЧрдпे. рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕ेрдиा рдоें рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдирд╣ीрдирддा рдЖрдиे рд▓рдЧी।
4. рдЕрд╡рдз рдХे рд╡िрд▓ीрдиीрдХрд░рдг рдХा рдмंрдЧाрд▓ рдкрд░ рдШाрддрдХ рдк्рд░рднाрд╡ - рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдХрдо्рдкрдиी рдХे рдЕрдзीрди рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдХी рддीрди рдк्рд░рдоुрдЦ рдЯुрдХрдб़िрдпाँ рдеी, рдЬो рдмंрдЧाрд▓, рдордж्рд░ाрд╕ рддрдеा рдмрдо्рдмрдИ рд░ेрдЬीрдоेрдг्рдЯ рдХे рдиाрдо рд╕े рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдеी। рдЗрдирдоें рдмंрдЧाрд▓ рдХी рд╕ेрдиा рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдХुрд╢рд▓ рдеी। рдЗрд╕ рд░ेрдЬीрдоेрдг्рдЯ рдоें рдЕрдзिрдХांрд╢рддः рдЕрд╡рдз рддрдеा рдЙрдд्рддрд░ рдкрд╢्рдЪिрдо рд╕ीрдоा рдк्рд░ाрди्рдд рдХे рд╣ी рд╕ैрдиिрдХ рдеे। рд╕рди् 1856 рдоें рдЕрд╡рдз рдХो рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЕंрдЧ рдмрдиाрдпे рдЬाрдиे рдкрд░ рдмंрдЧाрд▓ рдХी рд░ेрдЬीрдоेрдг्рдЯ рдХ्рд░ोрдз рд╕े рднрднрдХ рдЙрдаी। рдЕрд╡рдз рдЖрд░рдо्рдн рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рд╣ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдк्рд░рддि рд╡рдлाрджाрд░ рд░рд╣ा рд╣ै, рдЕрддः рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡िрд▓ीрдиीрдХрд░рдг рд╕ैрдиिрдХों рдиे рд╕े рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕рдШाрдд рдоाрдиा।
5. рдпूрд░ोрдкीрдп рддрдеा рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдЕрд╕рдоाрдирддा - рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рднाрд░рдд рдоें рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЗрддрдиे рд╡िрд╢ाрд▓ рджेрд╢ рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд░рдЦрдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХो рдЕрдкрдиी рдЗрдЪ्рдЫा рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░рдиी рдкрдб़ी। рдЗрд╕рдХे рд╣ी рдЬрдм рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдХ्рд░ीрдоिрдпा рдХे рдпुрдж्рдз рдоें рд░ूрд╕ рд╕े рдЙрд▓рдЭ рдкрдб़ा рддो рдЙрди्рд╣ें рдЕрдиेрдХ рдпूрд░ोрдкीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдХे рдЕрдиुрдкाрдд рдоे рдмрдб़ी рдЕрд╕рдоाрдирддा рджिрдЦाрдИ рджी। рднाрд░рдд рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╕ैрдиिрдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХрдо рд░рд╣ рдЬाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдХे рдЙрдд्рд╕ाрд╣ рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ो рдЧрдИ।
6. рд╕ेрдиा рдХा рдЕрдиुрдЪिрдд рд╡िрддрд░рдг - рднाрд░рддीрдп рддрдеा рдпूрд░ोрдкीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдЕрди्рддрд░ рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЙрдирдХे рд╡िрддрд░рдг рдоें рднी рдЕрдд्рдпрди्рдд рдЧрдб़рдмрдб़ी рдеी। рд╕ैрди्рдп рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕ैрдиिрдХ рд╕्рдеाрди рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдХे рд╣ाрде рдоें рд╣ी рдеे। рдХрд▓рдХрдд्рддा рддрдеा рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж рдХे рдордз्рдп рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╣ी рд╕्рдеाрди рджीрдиाрдкुрд░ рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рд╕ैрдиिрдХ рдЯुрдХрдб़ी рдеी। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж, рджिрд▓्рд▓ी, рдХाрдирдкुрд░ рдЖрджि рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рдеाрди рд▓рдЧрднрдЧ рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдХे рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдоें рд╣ी рдеे। рдЗрд╕ рдмाрдд рдиे рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдоें рд╡िрдж्рд░ोрд╣ी рднाрд╡рдиा рдХे рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдиे рдоें рдмрдб़ा рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा।
7. рд╕ाрдоाрди्рдп рд╕ेрд╡ा рднрд░्рддी рдЕрдзिрдиिрдпрдо - рд▓ाрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी рдХे рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ी рд▓ाрдИ рдХैрдиिंрдЧ рдиे рдЕрдиेрдХ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХिрдпे рдЬिрд╕рдиे рдЬрд▓े рдкрд░ рдирдордХ рдХा рдХाрд░्рдп рдХिрдпा। рдЙрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдкाрд░िрдд, "рд╕ाрдоाрди्рдп рд╕ेрд╡ा рднрд░्рддी рдЕрдзिрдиिрдпрдо" рдиे рд╕ैрдиिрдХों рдоें рд░ोрд╖ рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ рджिрдпा। рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдеा рдХि рдЕрдм рдЙрди्рд╣ें рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рдоें рдХрд╣ीं рднी рдХुрдЫ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рднेрдЬा рдЬा рд╕рдХрддा рдеा। рдЕрдиेрдХ рд╕ैрдиिрдХों рдХे рд▓िрдпे рд╕рдоुрдж्рд░ рдкाрд░ рдЬाрдиा рдзрд░्рдо рд╡िрд░ोрдзी рдХाрд░्рдп рдеा рдФрд░ рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЗрд╕ рдЗрд╕ рдХाрдиूрди рдХा рджृрдврддाрдкूрд░्рд╡рдХ рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा।
8. рдПрдХ рдЕрдлрд╡ाрд╣ - рд╕ाрдзाрд░рдг рддрдеा рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рд╕ेрдиा рдоें рдпрд╣ рдЕрдлрд╡ाрд╣ рдЬोрд░ों рд╕े рдлैрд▓ рд░рд╣ी рдеी рдХि рднाрд░рдд рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд░ाрдЬ्рдп рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╢рддाрдм्рджी рддрдХ рд╣ी рд░рд╣ेрдЧा। рд╕рди् 1757 рдХे рдкрд▓ाрд╕ी рдХे рдпुрдж्рдз рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рднाрд░рдд рдоें рд░ाрдЬ्рдп рдоिрд▓ा рдеा। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ 1857 рдоें рднाрд░рдд рдоें рдЙрдирдХे рд╢ाрд╕рди рдХे рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░े рд╣ोрдиे рдЬा рд░рд╣े рдеे। рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рдЬрдирддा рддрдеा рд╕ैрдиिрдХों рдХो рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдеा рдХि рдЕрдм рднाрд░рдд рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд░ाрдЬ्рдп рдХुрдЫ рд╣ी рд╕рдордп рдХा рд╣ै। рдЗрд╕ рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХाрд░рдг рдиे рднी рдЬрдирддा рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рд╕ैрдиिрдХों рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рднрдб़рдХा рджिрдпा।
9. рддाрдд्рдХाрд▓िрдХ рдХाрд░рдг (рдЪрд░्рдмी рд╡ाрд▓े рдХाрд░рддूрд╕) - рд╕рди् 1853 рдоें рд╕ेрдиा рдоें рдПрди्рдлीрд▓्рдб рдиाрдордХ рдПрдХ рдирдИ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд░ाрдпрдлрд▓ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕ рд░ाрдпрдлрд▓ рдоें рдЪिрдХрдиे рдХाрд░рддूрд╕ों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдмрди्рджूрдХ рдЕрдерд╡ा рд░ाрдпрдлрд▓ рдоें рдмрдЪाрдиे рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХाрд░рддूрд╕ा рдХो рдоुँрд╣ рд╕े рдХाрдЯрдиा рдкрдб़рддा рдеा। рд╢ीрдШ्рд░ рд╣ी рдпрд╣ рдЕрдлрд╡ाрд╣ рдлैрд▓ рдЧрдИ рдХि рдЗрди рдХाрд░рддूрд╕ों рдоें рдЧाрдп рддрдеा рд╕ूрдЕрд░ рдХी рдирд░्рд╡ी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣िрди्рджू рддрдеा рдоुрд╕рд▓рдоाрди рджोрдиों рд╣ी рд╕ैрдиिрдХों рдиे рдЗрди рдХाрд░рддूрд╕ों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиा рдЕрд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा рддрдеा рдЬрдм рдЙрдирд╕े рдЗрди рдХाрд░рддूрд╕ों рдХो рдЬрдмрджрд░рд╕्рддी рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ाрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा рддो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЫाрд╡рдиिрдпों рдоें рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдЦрдб़ा рдХрд░ рджिрдпा। рд╢ीрдШ्рд░ рд╣ी рд╡े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рд╕े рд░ुрд╖्рдЯ рд╣ो рдЧрдпे।
Reasons for the Revolution of 1857 |
End of Articles.... Thanks....
No comments:
Post a Comment