Saturday, 3 July 2021

Home >> National >> Social Studies >> The characteristics of Harappan Culture

The characteristics of Harappan Culture

рд╕िрди्рдзु рдпा рд╣рдб़рдк्рдкा рд╕рдн्рдпрддा рдХी рдЦोрдЬ 1921-22 рдоें рдХी рдЧрдпी। рдЦोрдЬ рдиे рднाрд░рдд рдХो рдоेрд╕ोрдкोрдЯाрдоिрдпा рдФрд░ рдоिрд╕्рд░ рдЬрд╣ाँ рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо рд╕рдн्рдпрддाрдУं рдХे рдЙрджрдп рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдФрд░ рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ुрдИ рдеी рдЬैрд╕े рдк्рд░ाрдЪीрди рджेрд╢ों рдХे рд╕рдордХрдХ्рд╖ рд▓ाрдХрд░ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХे рд╕ाрде рдЬोрдб़ рджिрдпा। рдЗрди рдЦोрдЬों рдиे рднाрд░рддीрдп рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдмाрд░े рдоें рд╣рдоाрд░ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдХो рдПрдХाрдПрдХ рд▓рдЧрднрдЧ 3000 рдИрд╕ा рдкूрд░्рд╡ рдк्рд░ाрдЪीрди рдмрдиा рджिрдпा।

рдЦुрджाрдИ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдЕрд╕्рдеि рдкंрдЬрд░ों, рдоूрд░्рддिрдпों рдЖрджि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд░्рдирд▓ рд╕्рдоूрдЕрд▓ рдЖрджि рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдиिрдХाрд▓ा рд╣ै рдХि рд╕िрди्рдзु рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рднूрдордз्рдпрд╕ाрдЧрд░ीрдп, рдк्рд░ोрдЯो, рдЖрд╕्рдЯ्рд░ाрд▓рдпाрдб, рдоंрдЧोрд▓िрдпрди рддрдеा рдЕрд▓्рдкाрдЗрди рдЬाрддि рдХे рд▓ोрдЧ рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддे рдеे।

1. рдирдЧрд░ рдпोрдЬрдиा - рд╣рдб़рдк्рдкाрдХाрд▓ीрди рд╕рдн्рдпрддा рдХी рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдЙрд╕рдХी рдирдЧрд░ рдпोрдЬрдиा рдПрд╡ं рд╕рдлाрдИ рд╕ंрдмंрдзी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдпें рд╣ैं। рд╕рдб़рдХें рдФрд░ рдиाрд▓िрдпाँ рдПрдХ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдпोрдЬрдиा рдХे. рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрд░्рдоिрдд рдХी рдЧрдИ рд╣ैं। рдоुрдЦ्рдп рдоाрд░्рдЧ рдЙрдд्рддрд░ рд╕े рджрдХ्рд╖िрдг рдХी рдУрд░ рдЬाрддे рд╣ैं рддрдеा рдЪौрд░ाрд╣े рдПрд╡ं рдЧрд▓िрдпाँ рдЙрди्рд╣ें рд╕рдордХोрдг рдкрд░ рд╡िрднाрдЬिрдд рдХрд░рддी рдеीं। рд╕рдб़рдХें рдФрд░ рдЧрд▓िрдпाँ 9 рд╕े 33 рдлुрдЯ рддрдХ рдЪौрдб़ी рд╣ैं। рдоोрд╣рдирдЬोрджрдб़ों рдХी рд╣рд░ рдЧрд▓ी рдоें рдПрдХ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдХूрдк рд╣ोрддा рдеा рдФрд░ рдЕрдзिрдХांрд╢ рдордХाрдиों рдХे рдЕрдкрдиे рдиिрдЬी рдХूрдк рдФрд░ рд╕्рдиाрдирдЧृрд╣ рд╣ोрддे рдеे। рднрд╡рди рд╕рдб़рдХों рдХे рджोрдиों рдУрд░ рдеे। рдордХाрди рджो рдпा рддीрди рдоंрдЬिрд▓ा рд╣ोрддे рдеे। рдЫрддों рдкрд░ рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ीрдв़ी рд╣ोрддी рдеीं। рдордХाрди рдкрдХ्рдХी рдИрдЯों рдХे рдмрдиे рдеे। рдиाрд▓िрдпों рдХा рдЕрдЪ्рдЫा рдк्рд░рдмрди्рдз рдеा। рдоोрд╣рдирдЬोрджрдб़ों рдоें рдПрдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рд╕्рдиाрдиाрдЧाрд░ рднी рдоिрд▓ा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рджोрдиों рдУрд░ 23 рд╕े.рдоी. рдКंрдЪी рдФрд░ 20 рд╕े.рдоी. рдЪौрдб़ी рд╕ीрдв़िрдпाँ рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдкाрд╕ 8 рд╕्рдиाрдирдЧृрд╣ рдФрд░ рдмрдиे рд╣ुрдпे рд╣ैं। рд╕्рдиाрдиाрдЧाрд░ рдХे рдиिрдХрдЯ рд╣ी рдПрдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рд╕рднा рднрд╡рди рдмрдиा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрд╡рд╕рд░ों рдкрд░ рдиाрдЧрд░िрдХ рдПрдХрдд्рд░िрдд рд╣ोрдХрд░ рд╡ाрдж-рд╡िрд╡ाрдж рдХрд░рддे рдеे।

2. рдЖрд░्рдеिрдХ рдЬीрд╡рди - рд╣реЬрдк्рдкाрдХाрд▓ीрди рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕िंрдЪिрдд рдХृрд╖ि рдЕрдзिрд╢ेрд╖, рдкрд╢ुрдкाрд▓рди, рд╡िрднिрди्рди рджрд╕्рддрдХाрд░िрдпों рдоें рджрдХ्рд╖рддा рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдз рдЖрди्рддрд░िрдХ рдФрд░ рд╡िрджेрд╢ी рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеी। рдЗрдирдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рдЬीрд╡рди рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЖрдзाрд░ рдХृрд╖ि рдеा। рд▓ोрдЧ рдЧेрд╣ूँ, рдЬौ, рдЧрди्рдиा, рдХрдкाрд╕ рдЖрджि рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рддे рдеे। рд╣рдб़рдк्рдкा рдоें рд╡िрд╢ाрд▓ рдЕрди्рдиाрдЧाрд░ рднी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдпे рд▓ोрдЧ рдЧाрдп, рдмैрд▓, рднेреЬ, рдКंрдЯ, рдмрдХрд░ी, рд╣ाрдеी, рдХुрдд्рддे рддрдеा рд╕ूрдЕрд░ рдЖрджि рдкрд╢ु рдкाрд▓рддे рдеे। рд▓ोрдЧ рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХрд░рддे рдеे, рдЬैрд╕े-рдХрд▓ाрдИ, рдмुрдиाрдИ рдЖрджि। рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЦिрд▓ौрдиे, рдЕрд╕्рдд्рд░-рд╢рд╕्рдд्рд░, рдЧрджा, рдлрд░рд╕ा рдоिрд▓े рд╣ै। рдмрджрдИрдЧिрд░ी, рд╕ुрдиाрд░рдЧिрд░ी, рдЬौрд╣рд░ी, рд╣ाрдеीрджांрдд рдХे рдХाрдо, рдкрдд्рдерд░ рдХा рдХाрдо, рдЪिрдд्рд░рдХाрд░ी рдЖрджि рдХी рдЬाрддी рдеी। рдЦुрджाрдИ рдоें рдХुрдЫ рдзाрддुрдПँ рддрдеा рдЦрдиिрдЬ рдкрджाрд░्рде рднी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдП рд╣ै। рдЦुрджाрдИ рдоें 550 рдоुрд╣рд░ें рдоिрд▓ी рд╣ै। рдиाрдк-рддौрд▓ рднी рдХी рдЬाрддी рдеी рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ों рдоें рднी рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╣ोрддा рдеा।

3. рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬीрд╡рди - рд╕рдоाрдЬ рдоाрддृрд╕рдд्рддाрдд्рдордХ рдеा। рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рдЙрдЪ्рдЪ рд╕्рдеाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдеा। рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рдХрдорд░ рдХे рдКрдкрд░ рдХे рднाрдЧ рдоें рдХрдоीрдЬ рдЬैрд╕ा рд╡рд╕्рдд्рд░ рддрдеा рдХрдорд░ рдоें рд▓ुंрдЧी рдкрд╣рдирддी рдеी। рдкुрд░ुрд╖ рд▓рдо्рдмा рджुрд╢ाрд▓ा рдУрдв़рддे рдеे। рд╡े рдЪाрд╡рд▓ рднी рдЦाрддे рдеे। рдордЫрд▓ी, рдЕрдг्рдбा, рджूрдз, рдШी, рдЦрдЬूрд░ рдХा рднी рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддे рдеे। рд╕िрди्рдзु рдШाрдЯी рдХे рд▓ोрдЧ рдЫोрдЯी рджाреЭी рд░рдЦрддे рдеे। рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╢्рд░ृंрдЧाрд░ рдХрд░рддी рдеी। рд╕्рдд्рд░ी-рдкुрд░ुрд╖ рджोрдиों рд╣ी рдЖрднूрд╖рдг рдкрд╣рдирддे рдеे। рд╣ाрд░, рдмाрдЬूрдмрди्рдж, рдЕंрдЧूрдаी, рдЪूрдб़ी рдЖрджि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕ाрдоाрди्рдп рдеा। рдиृрдд्рдп рддрдеा рдЧाрди рдХा рдк्рд░рдЪрд▓рди рдеा। рд╢िрдХाрд░ рдХा рднी рдк्рд░рдЪрд▓рди рдеा। рдоृрддрдХ рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рддीрди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдеे - (i) рд╢рд╡ рдХो рдЬрд▓ाрдХрд░, (ii) рд╢рд╡ рдХो рдЧाрдв़рдХрд░, (iii) рд╢рд╡ рдХो рдЦुрд▓ा рдЫोрдб़рдХрд░।

4. рдзाрд░्рдоिрдХ рдЬीрд╡рди - рд╕ुрдоेрд░ рдФрд░ рдоिрд╕्рд░ рдХी рднाँрддि рд╕िрди्рдзुрд╡ाрд╕ी рднी рдоाрддृрджेрд╡ी рдХी рдкूрдЬा рдХрд░рддे рдеे। рд╢िрд╡ рдХी рдЙрдкाрд╕рдиा рдХी рдЬाрддी рдеी। рд╢िрд╡рд▓िंрдЧ рдХी рдкूрдЬा рдХी рдЬाрддी рдеी। рд╕िрди्рдзु рдиिрд╡ाрд╕ी рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╢рдХ्рддिрдпों-рдЕрдЧ्рдиि, рдЬрд▓, рд╡ाрдпु, рд╕ूрд░्рдп, рдиाрдЧ, рдкीрдкрд▓, рдмрд░рдЧрдж рдЖрджि рдХी рдЙрдкाрд╕рдиा рдХрд░рддे рдеे। рд╕िрди्рдзुрд╡ाрд╕ी рдмрд╣ुрджेрд╡рд╡ाрджी рдеे। рдпे рд▓ोрдЧ рднूрдд-рдк्рд░ेрдд рдоें рднी рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд░рдЦрддे рдеे। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╕рдорд╕्рдд рдк्рд░ाрдЪीрди рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों рдХी рднाँрддि рд╣рдб़рдк्рдкाрдХाрд▓ीрди рд▓ोрдЧों рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рднी рдзрд░्рдо рдХी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдеी।

5. рдХрд▓ा - рджрд╕्рддрдХाрд░ी, рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рддрдеा рдХрд▓ा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдЙрди्рдирддि рд╣ुрдИ рдеी। рдпे рд▓ोрдЧ рдоूрд░्рддिрдХрд▓ा рдоें рдмрд╣ुрдд рдиिрдкुрдг рдеे। рдкрдд्рдерд░ों рдХो рдХाрдЯрдХрд░ рдоूрд░्рддिрдпाँ рдмрдиाрдпी рдЬाрддी рдеीं। рдПрдХ рдХांрд╕े рдХी рдоूрд░्рддि рдоिрд▓ी рд╣ै। рдоुрд╣рд░ों рдкрд░ рд╕ाँрдб़ो, рдЧैрдб़ा, рднैрд╕ों рдЖрджि рдХे рдЪिрдд्рд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдП рд╣ैं, рдЙрдирд╕े рдЪिрдд्рд░рдХрд▓ा рдХी рдЙрди्рдирддि рдХा рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै। рдоिрдЯ्рдЯी рдХे рдмрд░्рддрди рднी рдмрдиाрдпे рдЬाрддे рдеे। рдХाँрд╕े рдХी рдирд░्рддрдХी рдХी рдоूрд░्рддि рд╕े рдиृрдд्рдпрдХрд▓ा рдХी рдиिрдкुрдгрддा рдХा рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै। рд▓ेрдЦрди рдХрд▓ा рддрдеा рдзाрддुрдХрд▓ा рдЙрди्рдирдд рджрд╢ा рдоें рдеी।

6. рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЬीрд╡рди - рд╕िрди्рдзु рд╕рдн्рдпрддा рдПрдХ рдЕрддि рд╡िрдХрд╕िрдд рдиाрдЧрд░िрдХ рдЬीрд╡рди рдХी рдкрд░िрдЪाрдпрдХ рд╣ै। рд▓िрдЦिрдд рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рдЗрд╕ рд╕рдордп рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕्рдеिрддि рдХा рдЕрдзिрдХ рдЬ्рдЮाрди рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рдирдЧрд░ рдХे рдордз्рдп рдПрдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рд╕рднा-рднрд╡рди рдоिрд▓ा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╕िрди्рдзु рд╕рдн्рдпрддा рдоें рдЧрдгрддंрдд्рд░ рд╢ाрд╕рди рдк्рд░рдгाрд▓ी рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдеी।

рд╕िрди्рдзु рд╕рдн्рдпрддा рдХी рднाрд░рддीрдп рд╕рдн्рдпрддा рдХो рджेрди - рд╢рддाрдм्рджिрдпों рдкूрд░्рд╡ рднाрд░рдд рдоें рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдЙрдЪ्рдЪрдХोрдЯि рдХी рд╕рдн्рдпрддा рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ो рдЪुрдХा рдеा। рдпे рд▓ोрдЧ рд╕ुрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдПрд╡ं рд╢ांрддिрдкूрд░्рдг рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рддрдеा рдзाрд░्рдоिрдХ рдЬीрд╡рди рд╡्рдпрддीрдд рдХрд░рддे рдеे। рдпрд╣ рд╕рдн्рдпрддा рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ी рднाрд░рддीрдп рд╕рдн्рдпрддा рдеी। рд╕िрди्рдзु рдШाрдЯी рдХी рд╕рдн्рдпрддा рдХा рд╡ैрджिрдХ рд╕рдн्рдпрддा рд╕े рдШрдиिрд╖्рда рд╕ंрдмंрдз рд╣ै। рджोрдиों рд╕рдн्рдпрддाрдУं рдоें рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╡िрднिрди्рдирддाрдП рдеी। рд╡ैрджिрдХ рдХाрд▓ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЬीрд╡рди рдкрд░рди्рддु рд╕िрди्рдзु рд╕рдн्рдпрддा рдиाрдЧрд░िрдХ рд╕рдн्рдпрддा рдеी। рд╡ैрджिрдХ рдХाрд▓ рдоें рд▓ोрд╣े рдХा рдЬ्рдЮाрди рдеा рдЬрдмрдХि рд╕िрди्рдзु рд╕рдн्рдпрддा рдХे рд▓ोрдЧ рдЕрдирднिрдЬ्рдЮ рдеे। рд╡ैрджिрдХ рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд░ाрдЬрддंрдд्рд░ाрдд्рдордХ рдеी рдЬрдмрдХि рд╕िрди्рдзु рд╕рдн्рдпрддा рдоें рдЧрдгрддंрдд्рд░ाрдд्рдордХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдеी। рд╕िрди्рдзुрд╡ाрд╕ी рдпुрдж्рдз рдк्рд░िрдп рдирд╣ीं рдеे рдЬрдмрдХि рд╡ैрджिрдХ рдЖрд░्рдпों рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХृрд╖ि рдФрд░ рдпुрдж्рдз рдХрд░рдиा рдеा। рд╕िрди्рдзुрд╡ाрд╕िрдпों рдоें рдоाрддृрд╕рдд्рддाрдд्рдордХ рд╕рдоाрдЬ рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдеा рдкрд░рди्рддु рд╡ैрджिрдХ рд╕рдоाрдЬ рдкिрддृ рд╕рдд्рддाрдд्рдордХ рдеा। рд╡ैрджिрдХ рд╕рдоाрдЬ рдЪाрд░ рд╡рд░्рдгों-рдм्рд░ाрд╣्рдордг, рдХ्рд╖рдд्рд░िрдп, рд╡ैрд╢्рдп рддрдеा рд╢ूрдж्рд░ рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рдеा рдЬрдмрдХि рд╕िрди्рдзुрд╡ाрд╕ी рдЗрд╕ рд╡рд░्рдг-рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЖрд╕्рдеा рдирд╣ीं рд░рдЦрддे рдеे। рдЖрд░्рдпों рдиे рд▓ेрдЦрдирдХрд▓ा рдХा рдЬ्рдЮाрди рдЙрдд्рддрд░ рд╡ैрджिрдХ рдХाрд▓ рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдеा। рд╕िрди्рдзुрд╡ाрд╕ी рднрд╡рди рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд▓ा рдоें рдк्рд░рд╡ीрдг рдеे рдЬрдмрдХि рдЖрд░्рдп рд▓ोрдЧ рдк्рд░рдХृрддि рдХे рд╡िрднिрди्рди рд░ूрдкों рдХे рдЙрдкाрд╕рдХ рдеे। рд╡िрднिрди्рдирддाрдУं рдХे рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рджोрдиों рдХी рд╕рдн्рдпрддाрдПँ рдХрдИ рдмाрддों рдоें рд╕рдоाрди рдеीं। рдЕрддः рдпрд╣ рд╕рд░्рд╡рдоाрди्рдп рд╣ै рдХि рд╕िрди्рдзु рд╕рдн्рдпрддा рдиे рднाрд░рддीрдп рд╕рдн्рдпрддा рдХो рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рджिрдпा рд╣ै।

The characteristics of Harappan Culture
The characteristics of Harappan Culture

End of Articles.... Thanks....

No comments:

Contact Form

Name

Email *

Message *